Brtdku

Agesilaus II (Graece Ἀγησίλαος), natus circa 444/440 a.C.n., verisimiliter Spartae, mortuus 359 a.C.n./358 a.C.n. in Libya, fuit rex Spartae e gente Eurypontidum per circiter quadraginta annos ab anno 400 a.C.n. Xenophon Atheniensis eum multum amavit atque biographiam eius conscripsit, qui liber potius panegyricus est quam historia. Ob diuturnitatem regni non minus quam quinque consortes regni e gente Agiadum habuit : Pausanias (usque ad 395 a.C.n.), Agesipolis I (394-380 a.C.n.), Cleombrotus I (380-371 a.C.n.), Agesipolis II (371-369 a.C.n.) et Cleomenen II (a 369 usque ad mortem).

Ante quam rex fieret |

Agesilaus fuit filius regis Archidami, e gente Eurypontidum, et eius secundae uxoris Eupoliae, frater autem multo minor Agidis, qui et ipse Spartae regnavit inter 427 et 400 a.C.n.. Quia ad regnum primo non destinabatur, non regiam sed communem et austeram educationem puerorum Lacedaemoniorum accepit, quae causa fuisse creditur cur semper postea per regnum suum civilitatem quandam atque comitatem erga cives retinuerit^[1].
Quamquam claudicasse atque staturae parvae fuisse dicitur^[2], a Lysandro, futuro victore Belli Peloponnesiaci, adhuc puer ob
animi moderationem amatus est^[3] : iam tum enim in omni re optimus esse volebat Agesilaus atque de infirmitate sua primus iocabatur, sed semper dicto oboediens pudore, non timore, erat.

Quomodo rex factus sit |

Circa 400 vel 398 a.C.n. (de chronologia inter historicos non constat), rege Spartano Agide II mortuo, certamen fuit inter Leotychidem filium sive verum sive suppositum, certe ab uxore Agidis partum ex una parte et fratrem Agesilaum ex altera. Mos enim erat a maioribus traditus, in novi regis electione filii natu maximi rationem primo haberi, ac deinde, si quidem liberi virilis sexus non erant, propinquorum secundum gradus adfinitatis. Nihilominus, suffragante Lysandro, qui tum maxima gloria tamquam belli Peloponnesii victor fruebatur, Agesilaus fratri suo Agidi successit et Leotychidae a populo praelatus est.
De quo Cornelius Nepos^[4] scripsit a patre moriente agnitum esse, quamvis prius repudiatum et Xenophon^[5] nobis tradidit testes plures fuisse qui uxorem Agidis cum viro Atheniense Alcibiade vidissent, novem ante menses quam nasceretur.

Quin etiam Lysander oraculum Apollinis quo Lacedaemonii monebantur ut regem claudum caverent rursus interpretatus est tamquam ad Leotychidis regnum pertinens : claudicare enim aiebat regnum non idoneo viro delatum^[6].

De rebus bello gestis |

In Asia |

Cyro mortuo, rex Persarum Artaxerxes II, Graecis atque in primis Lacedaemoniis iratus quod fratri seditioso opem tulissent, magnas copias contrahens bellum parabat et civitates Graecas in litore Asiatico sitas in suam potestatem redigere volebat. Itaque anno 396 a.C.n. Agesilaus unacum Lysandro in Asiam, adversus satrapas Tissaphernem et Pharnabazum libertatis Graecorum tuendae causa, missus est volens^[7] et Dercylidae in imperio successit. Mox tamen, dissensionibus de praeeminentia obortis, Agesilaus Lysandrum ad Hellespontum dimisit^[8]. Atque primum dolo certavit cum Tissapherne^[9] qui, indutiis trium mensium ad pacem inter Graecos et regem suum conciliandam impetratis, hac mora accersendis novis copiis perfide usus est.
Post quas indutias Agesilaus simulavit sese in Cariam exercitum ducturum ita ut Tissaphernes deceptus illuc pedites suos tramiserit. Contra vero in Phrygiam septentrionem versus iter fecit atque illam provinciam indefensam diripiens vastavit^[10]. Nihilominus, quia equitatus ei deerat, magna proelia cum hostibus committere nondum audebat.

Dum vero Ephesi hiemat, equites vicinis civitatibus imperavit. Anno 395 a.C.n. Tissaphernes eodem errore deceptus denuo pedites in Cariam traduxit, equitibus apud Maeandrum flumen relictis. Agesilaus vero Lydiam invasit usque ad Sardes et equitatum hostium peditum robore egentem ad Pactolum vicit. Quod aegre ferens Artaxerxes Tithraustem quendam misit qui Tissaphernis caput abscidi iuberet^[11], proditorem eum esse scilicet credens. Anno autem 394 a.C.n., cum Phrygiam satrapae Pharnabazi iterum vastaret, legatus ad Agesilaum venit revertendum esse in Graeciam nuntiatum. Nam ephori et senatus (γηρουσία) Lacedaemoniorum magnam societatem Atheniensium, Argivorum, Thebanorum et Corinthiorum adversus se auro Persico excitatam timentes, eum revocabant ad patriam tuendam. Nec rex, quamquam aegre ferens, parere dubitavit, quod omnes auctores antiqui copiose laudaverunt tamquam magnum exemplum amoris patriae atque observantiae legum praebuisset^[12]. Quin etiam si Xenophonti credimus, nisi revocatus esset, Imperium Persicum debellaturus erat pluribus decenniis ante Alexandrum Magnum. Quod si vero historiam anonymam in papyris Oxyrhynchis servatam^[13] vel Diodorum Siculum sequimur, res Agesilai non ita prospere sese habuisse accipimus.

Contra Thebanos et eorum socios |

Per Thraciam et Macedoniam properanter iter fecit. Cum vero Thessaliam transiret, exercitus eius hostiliter lacessebatur, quia civitates huius regionis societatem cum Thebanis inierant. Incluti equites erant Thessali : nonne apud eos fabula centaurorum nata erat ? Nihilominus, quamquam recens comparato equitatu. Agesilaus equestri proelio eos vicit atque ea re multum laetatus tropaeum erexit^[14]. Die 14 Augusti Boeotiam intravit (diem certum novimus quia illo die sol defecit) : statim Thebani cum sociis sese obviam obtulerunt. Nec Agesilaus proelium committere dubitavit et hostes quidem apud Coroneam vicit et tropaeum erexit, sed copias Thebanorum non delevit, qui sese in montem Heliconem receperunt. Ipse pluribus vulneribus acceptis ex acie a commilitonibus Lacedaemoniis elatus est. Deinde domum in Peloponnesum abiit^[15].

Reliquo Bello Corinthio quoque interfuit : Argivorum fines vastavit et anno 391 a.C.n. longos muros qui urbem Corinthum ad Lechaeum coniungebant occupavit^[16] (nam paulo antea Corinthus pars civitatis Argivae novis rebus facta erat). Sed sub idem tempus magnam cladem prope Corinthum a peltastis ducis Atheniensis Iphicratis absens accepit dum cohortem Amycleam, quae ex hoplitis dilectis Lacedaemoniis constabat, in totum amittit^[17]. Itaque in eius locum alter rex Agesipolis I exercitui sub Corintho militanti praefuit dum Agesilaus Achaeis sociis adversus Acarnanas feliciter subvenit^[18] atque totam illam regionem pacat (389 a.C.n.). Post Pacem Antalcidae (387 a.C.n.) minus saepe exercitus duxit, sive quia paene sexaginta annos natus erat, sive quia partes paci faventes tum Spartae potentiores fuere.

Anno 379 a.C.n. urbem Phliuntem per viginti menses obsessam ad deditionem compulit, quia Phliasii exsules suos (qui pro Lacedaemoniis erant) in pristinum statum restituere noluerant^[19]. Anno 378 a.C.n., Thebanorum odio motus^[20], exercitum in Boeotiam duxit atque agros vastavit praedam plurimam faciens,nec tamen hostes acie vincere potuit adversante excellentissimo duce Atheniensi Chabria^[21]. Anno sequenti hostes sub ipsis moenibus Thebarum proelium committere coegit sed, magna multitudine ex urbe erumpente atque suis succurrente, milites suos e pugna revocavit. E quo Thebani tamquam victores in ipso loco tropaeum erexerunt^[22]! Ita damnis hostibus datis et invicem acceptis, nihil effecerat cum ob fluxum sanguinis in gravem morbum cecidit^[23]. Nec cladi Leuctricae (371 a.C.n.) interfuit (adhuc aeger erat, si Xenophonti credimus^[24]) quae hegemoniam Spartae sine ulla spe recuperationis infregit.
Sed hieme 370/369 a.C.n., Thebanis Laconiam diripientibus et exitium urbi ipsae minitantibus, civitatem suam fortiter servavit postquam expeditionem duxit ad Mantinenses puniendos qui regis amicos Tegeae interfecerant^[25]. Nam Tegeae bellum civile cruentum de Foedere Arcadico nuper instituto exarserat inter optimates (ὀλίγοι) et populares (δῇμος), Mantinenses populares adiuvarant. Simul seditiones intestinas Spartae occulte comprimere coactus est^[26]. Anno 362 a.C.n. cum Epaminondas Spartam defensoribus vacuam occupare conatus est, Agesilaus patriam iterum salvam fecit : de Epaminondae proposito forte quadam certior factus properanter rediit atque cum filio Archidamo et multo paucioribus militibus hostes quasi miraculose reppulit^[27]. Pugna apud Mantineam victus quidem est sed mors Epaminondae Lacedaemonios ab internecione salvavit. Post quam pugnam ceterae civitates sese ad pacem cupide verterunt, solus Agesilaus bellum facere perseveravit, inani spe Messeniae recuperandae motus^[28].

De militia mercennaria |

Post Leuctricam pugnam, quia civitas Lacedaemonia pecunia tum maxime indigebat ne a sociis omnino destitueretur, Agesilaus sese locandum praestitit dynastis et satrapis factiosis, qui a Magno Rege defecerant, atque pretium consiliorum et militiae domum reportabat, patriae refovendae causa^[29]. Octoginta adhuc annos natus circa 360 a.C.n., cum militiam eiusmodi apud regulos Aegyptiacos primum Tachum ac deinde Nectenebidem militaret^[30], morbo in litore iam rediturus obiit et cadaver eius, cera inlitum, in patriam relatum est. Filius Archidamos ei successit.

De consiliis politicis |

Dux bellicus eximius fuit Agesilaus et patriae semper devotus, sed omnia consilia politica eum fefellerunt. Libertatem civitatum Graecarum in Asia tueri voluerat : pace Antalcidae Regi Persarum omnes traditae sunt. Cum regnum iniit Sparta hegemonia in Graecia atque etiam extra Graeciam fruebatur : quam hegemoniam per omnem vitam retinere atque augere contendit. At moriente eo ne minimam quidem partem potentiae praeteritae retinebant Lacedaemonii et gloria Spartae in historia humana vixerat. Igitur imperator optimus, pessimus politicus dicendus est ? Quamquam enim Spartae reges non arbitrio suo regnare sed ephoris et senatui oboedientes esse decebat, tamen, non minus ob diuturnitatem regni quam ob gloriam e multis victoriis partam, Agesilai sententia in consiliis publicis magnam vim habebat^[31].

Primum, ut multi Spartae, nihil mutandum putabat e Lycurgi institutis et educatione, quibus freti Lacedaemonii ceteros homines despiciebant^[32]. Anno 371 a.C.n. in maximis angustiis leges per unum diem dormire patiendum decrevit atque postea ad aeternum rursus valere^[33]. Ita moris maiorum nimia veneratione Sparta museum quoddam Graecorum institutorum decimi saeculi a.C.n. facta erat, ubi paucissimi cives virtute bellica freti plurimis hilotis et sociis imperabant.

Item, ut multi Lacedaemonii, bellum ceteris negotiis anteponebat^[34] nec quicquam nisi vim nudam venerabatur. Itaque oculis credere vix potuit, cum peltastae Iphicratis hoplitas Lacedaemonios ad Corinthum straverunt. Reges ex altera gente qui cum eo regnaverunt minus potentes quidem sed mitiores atque paci proniores traditi sunt : Pausanias, Agesipolis I, Cleombrotus I^[35]... Agesilaus vero nec ius nec foedera iurata quicquam pensi habebat, prout sibi atque patriae conducebat^[36]. Ita cum anno 382 a.C.n. Phoebias Cadmea fraude, media pace, sponte, ut videtur, sua potitus est, indigne ferentibus plerisque Graecis, Agesilaus civitati suae persuasit non tantum ut furtum retineret sed etiam ut proditores qui Lacedaemonios in arcem introduxerant Thebis praeficeret. Itaque instigator occultus facti habitus est^[37]. Similiter Sphodriam, harmostam Thespiarum, Piraeum media pace anno 378 a.C.n. occupare frustra conatum ephori quidem reum capitis fecerunt atque omnes damnatum iri eum putabant. At Agesilaus rex, quamquam adversarium politicum, eum defendit atque ut absolveretur a iudicibus effecit^[38]. Quibus factis nihil aliud ceteros Graecos docuit nisi superbiam et atrocitatem Lacedaemoniorum odisse.

Odio Thebanorum nonnumquam motus fuisse videtur plus quam utilitate publica^[39], e quo perniciem patriae postremo attulit. Hoc odium originem ducit ex illo tempore quo, novus Agamemnon in Asiam Aulide profecturus, cum sacrum deae Artemidi in litore faceret, Thebani irati quod Lacedaemoniorum ritu, non Boeotiorum, sacrificarent impetum fecerunt atque exta in ara posita disiecerunt. Qua de causa ex Asia re infecta sese redisse credidit Agesilaus vel credere simulavit^[40].

Fontes |

• 
  Cornelius Nepos, Liber de excellentibus ducibus exterarum gentium XVII.


• 
  Diodorus Siculus, libro quinto decimo Bibliothecae historicae, cap. XIX, XXXI-XXXIV, LIX et LXXXXII-LXXXXIII.


• 
  Hellenica oxyrhynchia, auctoris ignoti.


• 
  Trogus Pompeius a Iustino abbreviatus, libro sexto de Bellis Philippicis
  


• 
  Plutarchus, Vita Agesilai
  
  • 
    Artaxerxes cap. XX et XXII.
  
  


• 
  Valerius Maximus, libro septimo Factorum dictorumque memorabilium, 2, ext.12.


• 
  Xenophon, Agesilaus
  
  • Hellenica
  
  

Si vis plura legere |

• Paulus Cartledge, Agesilaos and the crisis of Sparta. Londinii : Duckworth, 1987. ISBN 0-7156-2082-7.


• Cawkwell, G.L. "Agesilaus and Sparta." The Classical Quarterly 26 (1976): 62-84.


• David, Ephraim. Sparta Between Empire and Revolution (404-243 BC): Internal Problems and Their Impact on Contemporary Greek Consciousness. New York: Arno Press, 1981.


• Hamilton, Charles D. Agesilaus and the Failure of Spartan Hegemony. Ithaca, NY: Cornell University Press, 1991.


• Hamilton, Charles D. Sparta's Bitter Victories: Politics and Diplomacy in the Corinthian War. Ithaca, NY: Cornell University Press, 1979.


• D.R. Shipley, A commentary on Plutarch's "Life of Agesilaos" : response to sources in the presentation of character. Oxford : Clarendon press, 1997. ISBN 0-19-815073-3
  


• Wylie, Graham, "Agesilaus and the Battle of Sardis" Klio 74 (1992): 118-130.

Nexus interni

• Agésilas (Corneille)

Notae |